Ortoreksiya veya ortoreksiya nervoza, sağlıklı beslenmenin takıntı haline gelerek bir yeme bozukluğuna dönüşmesidir. Diğer yeme bozukluklarından farklı olarak, ortoreksiya çoğunlukla miktar değil gıda kalitesi etrafında döner. Anoreksiya veya bulimianın aksine, ortoreksiyalı kişiler nadiren kilo vermeye odaklanırlar bunun yerine, yiyeceklerinin “saflığı” ve sağlıklı beslenmenin faydaları konusunda aşırı bir saplantıya sahiptirler. Sağlıklı beslenme isteği, aşırı kilo kaybı veya arkadaşlarla dışarıda yemek yemeyi reddetme gibi günlük yaşamı olumsuz etkileyen bir takıntıya dönüştüğünde ortoreksiyaya dönüşür.
Ortorekyanın kesin nedenleri üzerine araştırmalar azdır, ancak obsesif-kompulsif eğilimler ve eski veya mevcut yeme bozuklukları bilinen risk faktörleridir. Diğer risk faktörleri arasında mükemmeliyetçilik, yüksek kaygı veya aşırı kontrolcu olma eğilimleri bulunur. Birkaç çalışma, kariyerleri için sağlığa odaklanan bireylerin ortoreksiya nervozaya yakalanma riskinin daha yüksek olabileceğini de bildirmektedir. Sık rastlanan örnekler arasında sağlık çalışanları, opera ve sinema sanatçıları, bale dansçıları, müzisyenler ve sporcular yer alır. Risk ayrıca yaşa, cinsiyete, eğitim seviyesine ve sosyoekonomik duruma da bağlı olabilir, ancak sonuçlara varılmadan önce daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Fiziksel Etkileri
Kısıtlayıcı beslenmenin neden olduğu temel besinlerde eksiklik, yetersiz beslenme, anemi veya anormal derecede yavaş bir kalp atış hızına neden olabilir. Şiddetli yetersiz beslenme, sindirim sorunlarına, elektrolit ve hormonal dengesizliklere, metabolik asidoza ve bozulmuş kemik sağlığına yol açabilir. Bu fiziksel komplikasyonlar ileride daha ciddi sorunlara sebep olabileceği için hafife alınmamalıdır.
Psikolojik Etkileri
Ortoreksiyalı bireyler, yiyecekle ilgili alışkanlıkları bozulduğunda yoğun hayal kırıklığı yaşayabilir. Dahası, kendi kendine empoze edilen beslenme kurallarını çiğnemek, muhtemelen suçluluk duygularına ve kendinden nefret etmeye sebep olur. Arınma ihtiyacı sebebi ile oruç tutmaya neden olabilir. Yemeklerin dışında, yiyecekleri araştırmak, kataloglamak, tartmak ve ölçmek veya gelecekteki yemekleri planlamak için fazladan zaman harcanabilir. Ortoreksiyalı bireyler, esnek problem çözme becerileri gerektiren görevlerde başarısız olabilir. Ayrıca çevrelerindeki insanlara ve olup bitenlere daha az odaklanabilirler.
Sosyal Etkileri
Ortoreksiyalı bireyler, konu yemek olduğunda kontrolü bırakmayı sevmezler. Ayrıca, hangi yiyeceklerin birlikte ve ne zaman yenilebileceği konusunda kendilerine koydukları katı kurallar vardır ve bu kurallara uymak için yoğun çaba sarf ederler. Bu tür katı yemek yeme kuralları, akşam yemeği partileri veya dışarıda yemek yeme gibi yiyeceklerin etrafında dönen sosyal etkinliklere katılmayı zorlaştırabilir. Ayrıca yiyecek alışkanlıklarının daha üstün olduğunu hissetme eğilimi sebebi ile yiyecek konusunda daha müdahaleci bir bireye dönüşerek, sosyal ilişkilerini olumsuz yönde etkileyebilir. Bu durum ortoreksiya teşhisi konan kişiler arasında yaygın görünen sosyal izolasyona yol açabilir.
Nasıl Üstesinden Gelinir?
Ortoreksiyanın üstesinden gelmenin ilk adımı, varlığını tanımlamaktır. Bu zor olabilir, çünkü bu bozukluğa sahip bireylerin sağlıkları, refahları veya sosyal işlevleri üzerindeki olumsuz etkilerinden herhangi birini fark etme olasılıkları daha düşüktür.
Bir kişi bu olumsuz etkileri fark ettiğinde, doktor, psikolog ve diyetisyenden oluşan multidisipliner bir ekipten yardım almaları önerilir.
Yaygın tedaviler şunları içerir:
- maruziyet ve tepkinin önlenmesi
- davranış değişikliği
- bilişsel yeniden yapılandırma
- çeşitli gevşeme eğitimi biçimleri
Ancak ortoreksiya için bu tedavilerin etkinliği bilimsel olarak doğrulanmamıştır.
Son olarak, bilimsel olarak geçerli beslenme bilgileri hakkında eğitim, ortoreksiya ile yaşayan insanların yanlış gıda inançlarını anlamasına, sınırlamasına ve sonunda ortadan kaldırmasına da yardımcı olabilir.
